Türkiye ekonomisindeki kriz hali 2024 yılında da devam etti. İktidarın ekonomi politikalar geçen yıllarda olduğu gibi ne enflasyonu kontrol altına almaya çare oldu ne de ekonomideki büyüme hedefini yakaladı. Yüksek enflasyon toplumun geniş kesimlerini olumsuz etkilerken, gelir dağılımındaki adaletsizlik zirve yaptı.
EKONOMİDE RESESYON DURUMU
İktidarın “ekonomi büyüyor” algısının aksine 2024 yılında ekonomideki büyümede yavaşlama yaşandı. 2024 yılının ikinci çeyreğinden itibaren yaşanan yavaşlama hali, küçülme ile sonuçlandı. Türkiye ekonomisi teknik olarak resesyona girdi. TÜİK’in 2024 yılının Temmuz-Ağustos-Eylül aylarına ilişkin verilerine göre; ekonomi söz konusu çeyrekte, bir önceki çeyreğe göre yüzde 0,2 küçüldü. Bu durum Türkiye ekonomisinin teknik olarak resesyona girdiğini gösterirken, resesyona bağlı olarak sanayi sektörü küçüldü, ve iş yeri kapanmaları baş gösterdi.
14 BİN 828 ŞİRKET KAPANDI
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği’nin (TOBB) verilerine göre; 2024’ün Ocak-Temmuz döneminde geçen yılın aynı dönemine göre kapanan şirket sayısı yüzde 28,3 arttı. Böylece 2024 yılının Temmuz ayına kadar kapanan şirket sayısı 14 bin 828’e ulaştı. Kapanan şirket sayısında artış yaşanırken, kurulan şirket sayısında da düşüş yaşandı. 2023’ün ilk 7 ayında 73 bin şirket kuruluşu gerçekleşirken, bu yıl yüzde 14,5’lik düşüşle 62 bin 389 şirket kuruldu.
Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu (TESK) verilerine göre; Ocak-Temmuz döneminde 51 bin 55 esnaf kepenk kapattı. Borç ödeme güçlüğü çeken birçok işletme ise konkordato yoluna gitti. Konkordatotakip.com’un verilerine göre Ocak-Temmuz döneminde konkordato ilan firma sayısı 788'e ulaştı.
İŞÇİLERİN MİLLİ GELİR PAYI DÜŞTÜ
Dış talep yetersizliği ve yüksek maliyetler nedeniyle ivme kaybı yaşayan ihracat, doğrudan imalat sanayini etkiledi. Yine bu durum emekçilerin gelirlerinin azalmasına, işsizliğin hızla artmasına neden oldu. Mevcut verilerin yanı sıra, işçi sınıfının milli gelirden aldığı pay azaldı. Bu pay, ikinci çeyrekte yüzde 40,4’de, üçüncü çeyrekte yüzde 36,4’e düştü.
GENİŞ TANIMLI İŞSİZLİK
2024 yılı aynı zamanda Türkiye’de geniş tanımlı işsizliğin zirve yaptığı bir yıl oldu. Sanayideki küçülme hali sonrası işsizlik rakamları arttı. İşsizlik oranı (mevsimsel düzeltilmiş olarak) bir önceki aya göre 61 bin kişi artarak, 3 milyon 175 bin kişi oldu. İşsizlik oranı ise 0,1 puan artarak, yüzde 8,8 seviyesinde gerçekleşti. Bu oran erkeklerde yüzde 6,9 ve kadınlarda yüzde 12,3 olarak gerçekleşti. Geniş tanımlı işsizlik, 1,9 puan artarak, Ekim ayında yüzde 27,6’ya çıktı. Böylece geniş tanımlı işsiz sayısı Ekim ayında 990 bin kişi arttı. Böylece toplam işsiz sayısı 11 milyon 246 bin oldu.
2024 yılı, Türkiye’de toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin istihdamda sürdüğü bir yıl oldu. Ekim ayında ülke genelinde ortalama istihdam oranı yüzde 49,9 oldu. Bu oran erkeklerde yüzde 67,4; kadınlarda yüzde 32,8 oldu.
İŞÇİLER 2024 YILINDA DA KATLEDİLDİ
Türkiye, dünyada işçi katliamlarının en fazla olduğu ülkeler arasında 10'uncu sırada. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği (İSİG) Meclisi’nin verilerine göre; 2024 yılının 11 ayında en az bin 708 iş cinayeti yaşandı.
YÜKSEK ENFLASYONDA İKİNCİ
Türkiye’deki hayat pahalılığı ve enflasyon sorunu, 2024'te tüm yakıcılığıyla sürdü. TÜİK verilerine göre; Kasım ayında enflasyon her ne kadar yıllık olarak yüzde 47,09’a düşse de 12 aylık ortalama yüzde 60’ın üzerinde kaldı. ENAG’a göre ise, Kasım ayında yıllık enflasyon yüzde 86,76 ve aylık enflasyon yüzde 4,06 olarak gerçekleşti. 2024 yılı, Türkiye’nin gelişkin ve yükselen ekonomiler içinde Arjantin’den sonra en yüksek resmi enflasyona sahip bulunan ikinci ülke konumunu korudu. Türkiye, OECD ülkeleri arasında gıda ve enerji enflasyonunda da birinciliğini sürdürdü.
İKTİDAR VERİYE DOYMADI!
Vergi adaletsizliği devam etti. Vergi Uzmanı Ozan Bingöl’ün verilerine göre; 2024 yılının ilk 11 ayında Türkiye'de toplam 6 trilyon 597 milyar TL vergi tahsil edildi. Bu da dakikada yaklaşık 13,7 milyon TL, saatte 822 milyon TL ve günde 19,7 milyar TL vergi ödendiği anlamına geliyor. Buna rağmen, aynı dönemde bütçe açığı 1 trilyon 276 milyar TL olarak gerçekleşti.
11 AYDA FAİZE 1 TRİLYON 195 BİN TL
İlk 11 ayda faize ödenen tutar 1 trilyon 195 milyar TL'ye ulaştı. Aynı dönemde yatırım harcamaları ise, toplam harcamaların sadece yüzde 8'ini oluşturdu. Böylece faize ayrılan payın yatırım harcamalarından daha yüksek olduğu ortaya çıktı.
GELİR ADALETSİZLİĞİ 15 KAT ARTTI
2024 yılında açıklanan bir diğer veri ise, Türkiye’de gelir ve servet bölüşümü adaletsizliğine dair oldu. TÜİK verilerine göre, 2023 yılında Türkiye’de en zengin yüzde 20’lik kesim milli gelirin yüzde 49,8’ini alıyorken, en zengin yüzde 10’luk kesim en yoksul yüzde 10’dan ortalama 15 kat daha fazla gelir elde etti. Verilere göre ayrıca bölgeler arasında kişi başına gelir farklılıklarında giderek arttığını gösterdi. TÜİK verilerine göre; Kürdistan’daki illerde kişi başı gelir Marmara’da yaşayanların üçte birine kadar geriledi.
HEM AZ PAY ALDILAR HEM ÇOK ÇALIŞTILAR
Yoksulluğun toplumsallaştığı yılların başında 2024 yılı geldi. 2024, işçiler, gençler, kadınlar ve çocukların yoksullukla boğuştuğu bir yıl oldu. Türkiye, işçi ücretlerinin milli gelir içindeki payı açısından Avrupa ülkelerinde milli gelirden en az pay alan ülke oldu. İşçiler, düşük pay almalarına rağmen Avrupa ülkelerindeki işçilere göre daha fazla saat çalıştı. Milli gelirde en yüksek payı alan İsviçreli işçiler haftada sadece 36 saat çalışırken, milli gelirde en düşük payı alan Türkiye’deki işçiler ise haftada en az 42 saat çalıştı.
Asgari ücretlilerin toplam ücretliler içindeki oranı yüzde 50’yi buldu. Türkiye'de işçiler, OECD’nin en düşük beşinci asgari ücretini aldı. 2023 yılında ortalama emekli aylığı asgari ücretin yüzde 26 altına indi. Yine Türkiye’de her 3 kadından sadece 1'i istihdam ediliyor. Bu da kadın yoksulluğunun nedenlerinin başında geliyor. Göreli yoksulluk içindeki yüzde pay açısından (2019-2021) çocuk yoksulluğu sıralamasında Türkiye, Kolombiya’dan sonra ikinci sırada yer aldı. Buna göre her bin çocuktan 338’i yoksulluk çekiyor.
BÜTÇE AÇIĞI REKOR KIRDI
2024 yılı Türkiye’de bütçe açığının zirve yaptığı bir yıl oldu. Türkiye ekonomisi 2024 yılı Ocak-Ekim döneminde 1 trilyon 260 milyar TL bütçe açığı verdi. Aynı dönemde Hazine nakit açığı 1 trilyon 700 milyar TL oldu.
BELİRSİZLİĞE DOĞRU
Ekonomide yaşanan kriz halinin gelecek yıla nasıl yansıyacağı merak konusu. Birçok uzman, söz konusu tabloyu yorumlarken, 2025 yılı ekonomisini “belirsiz” bir yıl olarak tanımlıyor.
MA / Selman Güzelyüz