Kahramanmaraş merkezli 7.7 ve 7.6 büyüklüğünde olan ve büyük bir yıkıma yol açan deprem gündemdeki sıcaklığını korurken, bilim insanlarının deprem riski olan bölgeler ile ilgili paylaştıkları haritalar gözleri birinci derece deprem bölgesi olan illere çevirdi.
Yapılan bilimsel ve teknik çalışmalar sonucunda hazırlanan raporlara göre Hakkari birinci deprem bölgesi olarak ön plana çıkıyor. 2019’da planları hazırlanan İl Afet Risk Planlaması (İRAP) 2021 yılı itibariyle Türkiye’nin 81 ilinde hazırlanmış Hakkari’de ise son toplantı 05 Ocak 2023 tarihinde yapıldı.
TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası ise 4 Mayıs 2021 tarihinde hazırladığı Hakkari’nin Depremselliği konulu raporda Hakkari kent merkezi ile birlikte Şemdinli ilçe merkezi ile Hakkari’ye bağlı 45 belde ve ya köy doğrudan fay zonu üstüne bulunduğu gerçeğini gözler önüne serdi.
Hakkari’nin geçmişte bir çok deprem yaşadığı ve büyük can ve mal kaybına yol açan depremlerin hatırlatıldığı raporda kentin deprem zararlarından etkilenmesinin önlenmesi ve ya en aza indirilmesi amacıyla bir dizi çalışmanın acilen başlatılması gerektiği uyarısı yapıldı.
Raporlarında görüşlerine yer verilen Prof. Dr. Naci Görür de şu hususlara dikkat çekti:
"Doğu Anadolu fayının harekete geçmesi kuzey fayı hattında bazı olayların olması levha sınırlarında sıkıntı oluşturuyor. Hakkari’de tam levha sınırının üzerinde. Hakkari’de bindirme kuşağını bizim Toros veya Zagroz bindirme kuşağı olarak tabir ediyoruz. Hakkari bölgesine ise uzun zamandır deprem olmayınca yer bilimciler olarak sıkıştığını tahmin ediyoruz. Yoksa depremin ne zaman ve nerede olacağını bilemeyiz. Fakat gittikçe bir sıkışmanın olduğunu gözlemliyoruz. Yakın tarihte İran ve Van ilinde çok sık depremler gördük. İşte Hakkari Arap levhası üzerinde olunca riskli bölge diye tabir ediyoruz. Biz kahin değiliz. İllaki Hakkari’de deprem olacak diyemeyiz. Ama bizim amacımız nedir? Yönetimlerin halkı gözetimde tutması yani gafil olmamasıdır.
Hakkari halkı depremsellik konusunda planı ve programı olmayan hiçbir siyasi partiye yakınlık göstermesin oy vermesin. Bu iş particilik meselesi değildir. Bizim can güvenliğimiz önemlidir. Hangi partinin depreme karşı plan ve programı varsa onların arkasında durmak lazım. Hakkari’yi tam bilmiyorum. Öyle kaçak göçek yapı yapmamaları lazım. Belediyenin de bunları çok ciddi denetlemesi lazım. Cumhurbaşkanlığı il risk planını tüm illere gönderdi. Valilik ve belediye yerel yönetimleriyle birlikte bunu sahada takip etmeliler. Yoksa olacak bir depremde bu kurumlara tazminat davası ceza hukuku davası açılabilir" dedi.
TMMOB olarak her türlü desteği vermeye hazır oldukları vurgulanan raporda; Valilik ve belediye başta olmak üzere ilgili kurumların ivedilikle yerine getirmesi gereken önlemler şu şekilde sıralanıyor
• Hakkari Valiliği veya Hakkari Belediye Başkanlığı tarafından kent ölçeğinde uluslararası uygulama örnekleri de baz alınarak Mikro bölgeleme çalışmalarının yapılması, Mikro bölgeleme çalışması yapılmış yerleşim birimleri var ise bunların gözden geçirilmesi ve ihtiyaç halinde yenilenmesi,
• Mikro bölgeleme çalışmaları kapsamında diri fayların yerinin yerleşime uygunluk açısından hassas olarak uluslararası ölçütlere göre belirlenmesi, deprem üretme potansiyellerinin etüdü için üzerlerinde paleosismoloji çalışmalarının yapılması, paleosismoloji çalışması yapılan alanlarda ise herhangi bir tartışmaya sebebiyet vermemek adına düzenlenen raporların mümkünse bir heyetin incelemesine tabi tutulması,
• Hakkari’nin bazı yerleşim alanlarının zayıf mühendislik özelliklerine sahip zemin birimleri üzerine oturması, sıvılaşma ve yanal yayılmaya yatkın alanların varlığı ile başta heyelan ve kaya düşmesi gibi jeolojik tehlikelerden etkilenebileceği düşüncesi ile mikro bölgeleme çalışmalarında bu hususlarında irdelenmesi gerektiği,
• Yukarıdaki çalışma sonuçlarından elde edilecek bilgiler ve TMMOB’un da içinde olduğu diğer disiplinlerden (jeofizik, jeodezi, inşaat, mimarlık, şehir plancıları vd.) edinilecek bilgiler ile diğer afet olasılıkları ışığında Deprem Master Planının hazırlanması,
• Deprem Master planı dikkate alınarak kentin gelişim ve yerleşim stratejilerinin yeniden belirlenmesi,
• Mikro bölgeleme çalışmaları kapsamında belirlenen diri fay hatlarının çevre düzenleme planı dahil olmak üzere nazım ve imar uygulama planlarına işlenmesi,
• Diri fay hatlarının sakınım bandı içinde kalan yapıların kentsel dönüşüm ve yenileme kapsamına alınarak bu alanlarda yaşayan yurttaşlarımızın can ve mal güvenliklerinin sağlanması,
• Fay sakınım bandı içindeki alanlar için yapı sınırlaması getirilmesi ile bu sorunların çözümüne vesile olacağını düşündüğümüz "Fay Yasasının" TBMM'inde acilen görüşülerek yasalaşması gerekmektedir.
• Görüşülecek Fay yasası hazırlanarak Afet Bakanlığı bünyesinde konusunda uzman kişilerden oluşan komisyonun ivedilikle fay hattı üzerinde bulunan yerleşim yerlerinin taşınması sağlanmalıdır ve fay geçen bölgelerde imar çalışmaları yapılmamalıdır.
TMMOB Hakkari İl Koordinasyon kurulunca tespit edilen bir dizi eksikliğe dikkat çekilen raporun devamında şu hususlara dikkat çekiliyor
• Hakkari il ve ilçe belediyelerinde Jeoloji mühendislerinin istihdamı ivedilikler sağlanmalıdır. 1. Derece deprem kuşağında olan Hakkari’de bulunan belediyelerden sadece Hakkari Belediyesinde toplamda bir jeoloji mühendisi bulunmaktadır.
• Kahramanmaraş Pazarcık'ta meydana gelen 7.7 ve akabinde Elbistan'da meydana gelen 7.6 büyüklüğündeki deprem göz önüne alınarak daha önce yapılmış olan Türkiye Deprem Tehlike Haritasının revize edilerek "18 Mart 2018 tarihli ve 30364 Sayılı, Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği", "Türkiye Deprem Tehlike Haritası ve Parametre Değerleri Hakkında Bakanlar Kurulu Karan" yayımlanan ve 1 Ocak 2019 tarihinde yürürlüğe giren yönetmelik ile "9 Mart 2019 tarihli ve 30709 sayılı Zemin Ve Temel Zemin Uygulama Esasları ve Rapor Formatına Dair Tebliğ" esaslarının ve ayrıca Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği'ndeki diğer eksikliklerin revize edilerek yayımlanıp yürürlüğe koyulması sağlanmalıdır.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş Zemin ve Temel Etüt Denetim Firmaları kurularak yapılacak Zemin ve Temel Etüt çalışmaları denetlenmelidir.
• Yeni yapılacak tüm Kamu binaları ve yüksek katlı özel yapılarda izolatör sistemine uygun projelendirmeler ve inşa çalışmaları yapılmalıdır.
• Fay hatlarına yakın bölgelerde Tampon Bölgeler oluşturulmalıdır.
• Fay hatlarına yakın bölgelerde betonarme binalar yerine çelik sistemli binalar inşa edilmelidir.
• Ruhsat veren Kurum ve Kuruluşları alanında uzman olan Jeoloji, Jeofizik ve İnşaat (Geoteknik) Mühendislerini istihdam edip yapılan Zemin ve Temel Etüt Çalışmaları kontrol etmeleri sağlanmalıdır.
• Alivyon (Gevşek) zeminlerde gerekli zemin iyileştirme çalışmaları yapıldıktan sonra binalar inşa edilmelidir.
• İnşaatlar da şantiye şeflerinin formaliteden öteye geçip yapılacak yapının her adımında şantiyede olması için gerekli çalışmalar ve denetimler için alt yapı oluşturulup yönetmelik çerçevesinde karara bağlanmalıdır.
• Jeoloji, jeofizik ve inşaat mühendisleri mezun oldukları tarihten itibaren yetkilendirilmeden önce zorunlu staja tabi tutulmaları için gerekli yasal çalışmalar yapılmalıdır.
Vatandaşların da bir takım tedbirleri alması gerektiği belirtilen raporda, doğa olaylarının önüne geçmenin bilimsel olarak mümkün olmadığı ancak doğal olaylardan en az etkilenmek için yaşadığımız çevrenin dikkatli kullanması gerektiği belirtildi.
TMMOB Hakkari İl koordinasyon Kurulu vatandaşlara şu uyarılarda bulundu:
• Teknik olarak uzman olmayan ve medyada oldukça fazla bir şekilde çoğalmaya başlayan, ısrarla spekülatif ve Hakkari halkını telaşa korkuya düşürecek yazılar ve görsellerden uzak durulmalı, bunları yapanları uyarmalıyız.
• Alanında uzman bilim insanlarının uyarıları ve bilimsel çalışmaları dikkate alınmalıdır.
• Son depremler başta olmak üzere, oturduğunuz konutta hasar (taşıyıcı elemanlar üzerinde çatlak, bina yerinde kayma v.b.) var ise vakit kaybetmeden gerekli kurumlara başvurup hasar tespitini yaptırmanız gerekmektedir.
• Oturduğunuz binanın hasar tespit çalışmalarını bulunduğunuz ilin Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüklerine bir dilekçe ile başvurabilirsiniz.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği il Müdürlüğüne yapılan başvuru sonucu, alanında uzman teknik elemanlar yapınızın hasarını belirli kriterlerle yüzeysel olarak inceleyecek ve yapınızın hasar tespit tutağı olarak size vereceklerdir. Tutanak sonucu yapınıza ne gibi müdahalelerde bulunulacağı ya da müdahaleye gerek olmadığını öğrenebileceksiniz. Ayrıca bu bilgiler Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı sitesinde sistemlere eklenecektir.
• Hasarlı veya hasarlı olmayan tüm konutlarda deprem çantaları hazırlanmalıdır.
• Evde bulunan ısıtma sistemleri (soba, ısıtıcı) yere veya duvara sabitlenmelidir.
• Başta dolap üzerinde konulan ağır eşyalar olmak üzere, sarsıntılarda kayıp düşebilecek tüm malzemeler plastik tutucularla sabitlenmeli, karyola yakınlarındaki pencerelere engel olacak dolaplar, pencere yakınından uzaklaştırılmalıdır.
TMMOB’a bağlı meslek odalarına mesleki denetim yapma yetkisinin geri verilmesi gerektiği mesajı da verilen raporda şu ifadeler dikkat çekti.
“2001 yılında yapı denetim kanununda başlayan düzenlemeler ile imar yasasında yapılan değişikliklerin ilgili yönetmeliklerinde yapılan revizeler ile TMMOB’nin ilgili odalarının mesleki denetim yapma yetkisini elinden alınmıştır. Böylece bugün ortaya çıkan tabloda yapı, üretim sürecinden denetim sürecine kadar olan bütün aşamalarda meslek odalarının yani TMMOB ile ilgili odaların bütün yetkileri budanmış oldu. Ortaya çıkan tabloda yapı denetim süreci, özel sektör eliyle görülen serbest piyasanın insafına terkedilmiş bir işlem haline getirilmiştir. Bu yaşadığımız depremler, afete ve büyük felakete dönüşmesine büyük bir şekilde altlık hazırlamış ve neden olmuştur. Bu anlamda TMMOB’nin meslek denetim yetkilerinin, geçmiş yıllardan ve şu andan ders çıkaracaksak, meslek kuruluşlarının bu anlamda yasal olarak yetkilendirilmesi, bilim ve teknik ölçülerine göre bütün mevzuatların yeniden elden geçirilmesi acil bir ihtiyaçtır.
Denetim sürecinden uzun süre önce dışlanan TMMOB, denetim işlevinin elinden alındığı süreçte ‘ Hem yapı denetim kanununa hem yapı denetimle ilgili yönetmeliklere hem de afet bölgelerinde yapılacaklara ilişkin kanun ve yönetmeliklere ‘Mühendisler, mimarlar ve şehir planlamacıları tarafından yapılan proje, tasarım vb. TMMOB tarafından ayrıca bir mesleki denetime tabi tutulamaz’ denen maddeler konuldu.
TMMOB’nin yönetmeliklerinde denetimle ilgili maddeler iptal edildi.
Depremin ilk gününde Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na gereken her şey için hazır olduğumuzu dile getiren bir mektup yazan TMMOB, Afad ve Bakanlıktan henüz bir geri dönüş alamamıştır.”
