Kürt yazar Mehmet Uzun'un ölümünün 15. yılı dolayısıyla Diyarbakır Mardinkapı Mezarlığı'nda yapılan anma programına, eşi Zozan Uzun'un yanı sıra, kardeşleri, aile bireyleri, çok sayıda edebiyatçı, sanatçı ve okurları katıldı.
‘Beni yüreğinin cennetine götür’
Anmada eşi Zozan Uzun, Mehmet Uzun'a ithafen “Min Bibe Bihûşta Dilê Xwe” (Beni yüreğinin cennetine götür) isimli bir şiir okudu. Kardeşi Mustafa Uzun'un da Mehmet Uzun'a hitaben yazdığı mektubu okumasıyla anma programı bitti.
Modern Kürt edebiyatının öncülerinden Mehmed Uzun, 15 yıl önce bugün, 11 Ekim 2007’de Diyarbakır’da hayata gözlerini yumdu. Uzun, Kürt dili ve edebiyatı için paha biçilmez eserler ve mücadelesi ile değerli bir miras bıraktı.
Kürtçe edebiyatın önemli kalemlerinden 1953 yılında Urfa’nın Siverek ilçesinde doğdu.
Türkiye’de 12 Mart Muhtırası sonrasında, 3 Mart 1972'de, tutuklandı. İki yıl boyunca Diyarbakır ve Mamak askeri cezaevlerinde kaldı.
1974'te uygulanan genel afla serbest bırakılmasından sonra Ankara Yüksek Teknik Öğretmen Okulu'nda eğitime başladı. Burada arkadaşlarıyla birlikte Komal Yayınevini kurdu.
21 Mart 1976'da yayınlamaya başladıkları Rizgari (Kurtuluş) isimli Kürtçe-Türkçe derginin yayın yönetmenliğini yaptı. Yayınladıkları yazıları nedeniyle Ankara’da tekrar tutuklandı. Çıktığı duruşmada savunmasını Kürtçe yaptı.
15 Eylül 1976'da tahliye edildikten sonra yargılaması bitmediği için, 26 Ağustos 1977'de, Suriye üzerinden İsveç'e gitti.
Sürgün hayatı
Uzun İsveç'te Dagens Nyheter ve Aftonbladet gibi gazetelerde, 1979'dan itibaren ise Rızgariya Kurdistan (Kürdistan'ın Özgürlüğü), Kurmanci, Berbang (Şafak) ve Paris Kürt Enstitüsü'nün yayınladığı Hêvî (Umut) gibi Kürtçe yayın yapan dergilerde yazarlık yaptı.
M. Ferzend Baran takma adıyla yazdığı şiir ve yazılar hem bu dergilerde hem de Kurdistan Press gazetesinde yayınlandı. Kürtçenin yanı sıra, 1989-92 yılları arasında İsveççe yayınlanan 90-tal isimli edebiyat dergisinde yazarlık yaptı.
Kürtçe, Türkçe ve İsveççe edebi çalışmalarıyla çokdilli, çok kültürlü bir yazar olan Mehmed Uzun, uzun yıllar İsveç Yazarlar Birliği yönetim kurulu üyeliği yaptı.
Ayrıca İsveç ve Uluslararası PEN kulüplerinde aktif olarak çalıştı. İsveç ve Dünya Gazeteciler Birliği üyesiydi.
Kürtçe yedi roman yazan Mehmed Uzun’un romanları başta Türkçe olmak üzere birçok dile çevrildi, halen çevriliyor. Denemeleri de çeşitli dergi ve gazetelerde yirmiye yakın dilde yayınlandı.
Roman, söyleşi, deneme, anlatı ve inceleme türünde 20'ye yakın eser yazan Uzun, romanlarını Kürtçe, diğer edebi çalışmalarını ise Kürtçe, Türkçe ve İsveççe yaptı.
Uzun, 1995 yılında türünün ilk örneği olan Antolojiya Edebiyata Kurdî (Kürt Edebiyatı Antolojisi) ve gazeteci Madeleine Grive ile birlikte, İsveç'teki göçmen yazarlar hakkında Världen i Sverige (Tüm Dünya İsveç'te) adlı antoloji eserlerini yazdı.
Ödülleri:
2001 yılında Türkiye Yayıncılar Birliği’nin her yıl verdiği Düşünce ve İfade Özgürlüğü Ödülü’nü; roman sanatına ilişkin belirleyici katkılarından dolayı Berlin Kürt Enstitüsü’nün Edebiyat Ödülü’nü; yarattığı edebiyat ve sözün özgürlüğüne ilişkin duruşundan dolayı İskandinavya’nın en önemli ödüllerinden Torgny Segerstedt Özgürlük Kalemi Ödülü’nü; 2002’de İsveç kültür yaşamına sunduğu değerli katkılarından dolayı İsveç Akademisi’nin Stina-Erik Lundeberg Ödülü’nü, 2005 yılında ise Kürdistan Bölgesi Onur Ödülü’nü ve Diyarbakır Belediyeleri Onur Ödülü’nü aldı.
11 Ekim 2007 tarihinde, Diyarbakır’da uzun süreden beri mücadele ettiği kansere yenik düşerek, yaşama veda etti.
Uzun kendi hayat hikayesi hakkında şunları söylüyor:
“Benim kişisel serüvenimin birkaç kısa cümleyle anlatılabilecek özeti şu; Kürtçe konuşulan bir evde doğdum. Yedi yaşıma kadar, yani ilkokula başlayana kadar Türkçe bilmiyordum. Sonradan, tüm eğitim yaşamımın esas dili Türkçe oldu. Kendi anadilimle hiçbir eğitim görmedim. Çünkü müsaade edilmiyordu. On yedi yaşıma kadar kendi anadilimle okuma ve yazmayı hiç bilmiyordum. Şimdi romanlarımı Kürtçe yazıyorum. Deneme ve makalelerimi de Kürtçe, Türkçe, İsveççe yazıyorum. Kürtçe yazmayı ve Kürtçe bir roman dili kurmayı çok zor koşullarda kendi özel çabalarımla öğrendim.
Yazarlığım, varlığım sürgün geleneğine çok fazla bağlı. Aidiyetlerimin en önemlilerinden biri de budur; ben sürgün edebiyatına ait bir yazarım. Ve o sürgün geleneği ile benim kişisel deneyimlerim olmasaydı orada mümkün değil bu yazarlık kurulmayacaktı.”
Yaşar Kemal, Mehmed Uzun için, “Kürt romanının dilinin dikenli yolunu açmıştır” nitelemesinde bulunmuştu.
Mehmed Uzun’un eserleri:
Tu (Sen), Roman (1985)
Mirina Kalekî Rind (Güzel Bir İhtiyarın Ölümü) Roman, (1987)
Siya Evînê (Yitik Bir Aşkın Gölgesinde) Roman, (1989)
Rojek ji Rojên Evdalê Zeynikê (Abdalın Bir Günü), Roman (1991)
Destpêka Edebiyata Kurdî (Kürt Edebiyatına Giriş), İnceleme (1992)
Hêz û Bedewiya Pênûsê (Kalemin Gücü ve Görkemi), Denemeler (1993)
Mirina Egîdekî (Bir Yiğidin Ölümü), Destan-Ağıt (1993)
Världen i Sverige (Tüm Dünya İsveç'te), Edebiyat Antolojisi, M. Grive ile birlikte (1995)
Antolojiya Edebiyata Kurdî (Kürt Edebiyat Antolojisi), Antoloji, iki cilt (1995)
Bîra Qederê (Kader Kuyusu), Roman, (1995)
Nar Çiçekleri, Deneme (1996)
Ziman û Roman (Dil ve Roman), Söyleşiler (1997)
Bir Dil Yaratmak, Söyleşiler (1997)
Dengbêjlerim, Deneme (1998)
Ronî Mîna Evîne - Tarî Mîna Mirinê (Aşk Gibi Aydınlık Ölüm Gibi Karanlık), Roman (1998)
Zincirlenmiş Zamanlar Zincirlenmiş Sözcükler, Deneme (2002)
Dicle'nin Sesi I - Hawara Dîcleyê (Dicle'nin Yakarışı), Roman (2002)
Diclenin Sesi II - Dicle'nin Sürgünleri, Roman (2003)
Ruhun Gökkuşağı, Anlatı (2005)
Küllerinden Doğan Dil ve Roman, Söyleşiler (2005)
Bir Romanın Hatıra Defteri, Günlük (2007)
