Yakın zamanda Endonezya’nın Sulawesi adasında bulunan ve hayvanları konu edinen son derece eski bir mağara resminin tarihi özelliklerini araştırdık. Bulunan resimde, adaya özgü küçük (40-85 kg) ve kısa bacaklı bir yaban domuzu olan Sulawesi siğil domuzunun (Sus celebensis) görüntüleri tasvir edilmişti.
Günümüzden en az 45.500 yıl öncesine dayanan bu mağara resmi, hayvan dünyasının en eski tasviri ve muhtemelen en eski figüratif sanat (temsil etmek istediği şeye benzeyen bir imge) olabilir, ancak kesin bilgiler henüz ortaya çıkarılmadı.
ENDONEZYA’DA BUZ DEVRİ SANATI
Sulawesi, varlığı ilk kez 1950’lerde bildirilen çok sayıdaki mağara sanatı örneğine ev sahipliği yapıyor.
Yakın zamana dek, bu sanatın, on binlerce yıldır Sulawesi’de yaşayan avcı-toplayıcılardan çok, yaklaşık 4 bin yıl önce güney Çin’den buraya gelen Neolitik dönem çiftçilerinin eseri olduğu görüşü hakimdi. Artık bunun doğru olmadığını biliyoruz.
2014 yılında, Güney Sulawesi kaya sanatıyla ilgili bulduğumuz ilk tarihleri bildirdik. Resmin üzerinde doğal biçimde oluşan maden birikintilerinin (kalsit) uranyum dizisi analizine dayanarak, bir mağarada bulunan bir insan elinin şablon olarak kullanıldığı çizimin en az 40.000 yıl önce yaratıldığını ortaya çıkardık. Bu bulgu, Avrupa’daki ünlü Buz Devri mağara sanatı ile uyumlu görünüyor.
Daha sonra, 2019 yılında başka bir mağarada, Sulawesi siğil domuzu ve cüce bufaloları (anoas) avlayan insan-hayvan melezi figürleri tasvir eden muhteşem bir tablo keşfettik. Bu av sahnesi en az 43.900 yıllık ve doğaüstü varlıkların ilk tasvirlerini barındırıyor olabilir.
Son çalışmamızda, Sulawesi’deki kaya sanatının tarihini biraz daha geriye taşıyoruz.
GİZLİ VADİ
Aralık 2017’de, Endonezya’nın en büyük şehirlerinden biri olan Makassar’a çok yakın bir bölgedeki dağlık arazide bulunan izole haldeki bir vadide ilk araştırmayı gerçekleştirdik.
Büyük bir kent merkezine yakın olmasına karşın, bu vadiye giden bir yol mevcut değil. Yaygın olarak ürettikleri palmiye şarabı (ballo) yüksek kalitesi (ve gücü) ile tanınmış olmasına rağmen, buradaki yerel Bugis çiftçilerinden oluşan küçük topluluk gözlerden uzak bir hayat sürdürüyor.
Bölge halkının aktardığına göre, daha önce hiçbir batılı yaşadıkları vadiye ayak basmamıştı.
Bu gizli vadi, bozulmamış bir çevre ve görkemli doğal güzelliklerin bulunduğu bir yer. Vadinin merkezindeki küçük köyde neredeyse hiç çöp yok. Orada bulunmak zamanda geriye gitmiş gibi hissettiriyor.
Vadi, ‘Leang Tedongnge’ adıyla bilinen kireçtaşından oluşan bir mağara barındırıyor ve içinde yerlilerin daha önce hiç fark etmediklerini söyledikleri bir kaya resmi bulduk.
Kaya resmi, kırmızı bir mineral pigment (demirtaşı hematit veya toprak boyası) kullanılarak çizilmiş. Bir tür sosyal etkileşimde bulunan en az üç Sulawesi siğil domuzu tasvir ediliyor.
Bu sanat eserinin günümüze ulaşan öğelerini, bugün görüntüleri kullanarak hikâyeleri anlatma biçimimize dayanak teşkil eden, ancak erken mağara sanatının nadir bir özelliği olan tek bir anlatı kompozisyonu veya sahnesi olarak yorumluyoruz.
Üstteki görsel, resmi daha net hale getirmek için (DStretch programıyla) geliştirildi. Alttaki resim ise çizimin izlerini gösteriyor. Görsel: Makale yazarı Adhi Agus Oktaviana.
SANAT ÇAĞININ KİLİDİNİ AÇMAK
Kaya sanatının tarihini belirlemek çoğu zaman ziyadesiyle güçtür. Yine de Leang Tedongnge’de, domuz figürlerinden birinin (domuz 1) üstünde oluşan küçük bir kalsit birikintisini (“mağara patlamış mısırı” diye de bilinir) tespit ettiğimiz için şanslıydık.
Kalsitten örnek aldık ve uranyum dizisi tarihlemesi için analiz ettik. Şaşırtıcı bir şekilde, tarihleme çalışmaları, kalsitin oluşum zamanını 45.500 yıl öncesine götürdü; hâl böyleyken, üzerinde oluştuğu resim de en azından bu kadar eski olmalı.
WALLACEA’DA ERKEN DÖNEM SANATI
Yaptığımız keşif, türümüz tarafından geliştirilen ilk mağara sanatı geleneklerinin nerede ve ne zaman ortaya çıktığını anlamamız açısından Sulawesi’nin ve daha geniş olarak Endonezya bölgesinin küresel çaptaki önemini vurguluyor.
Bu sanat eserinin bu kadar eski olması, dünyanın bu bölümünde bulunabilecek diğer önemli bulgular açısından da potansiyel ipuçları sunuyor.
Sulawesi, Asya kıtası ile Avustralya-Yeni Gine’nin oluşturduğu Buz Devri kıtasal kara kütlesi arasında yer alan bir okyanus adaları bölgesi olan Wallacea’daki en büyük ada.
Modern insanların, o zamana dek Avustralya’ya ulaşmak için günümüzden en az 65.000 yıl önce deniz taşıtları vasıtasıyla Wallacea’dan geçtiği söyleniyor.
Buna karşın, Wallacean Adaları yetersiz bir şekilde araştırılmış ve şu anda bu bölgeden kazılan en eski arkeolojik kanıtlar çok daha genç.
Yapılacak daha fazla araştırmanın, Sulawesi ya da diğer Wallacean adalarında en az 65.000 yıl ve muhtemelen daha öncesine uzanan çok daha eski kaya resimlerini ortaya çıkaracağına inanıyoruz.