Ankara'nın kurucu üyeleri arasında yer aldığı Avrupa Konseyi'nin, üye devletlerin anayasal konulardaki danışma organı olan, üye ülkelerdeki yasal ve kurumsal yapıların hukukun üstünlüğü alanlarındaki uluslararası deneyimle uyumlu hale getirilmesi amacıyla görev yapan Venedik Komisyonu'nun, Türkiye'de Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) ve üyelerinin seçimine ilişkin raporu yayımlandı.
Raporda, "hukukun üstünlüğünü, yargı bağımsızlığını ve tarafsızlığını" tesis etmekle yükümlü olan HSK'nin, özellikle 15 Temmuz darbe girişiminden ve 'cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine' geçilmesinden sonra siyasallaştığı vurgusu yer aldı. HSK üyelerinin seçilme biçimine eleştiriler getirilirken, Adalet Bakanı ile yardımcısının HSK üyeliğinden çıkarılması tavsiyesinin altı çizildi. Komisyon, yeni anayasa tartışmalarında yargı bağımsızlığının tesis edilmesi ve HSK'nin yapısının bağımsız hale getirilmesi meselesinin ele alınmasının şart olduğunu belirterek bir dizi tavsiyede de bulundu.
Venedik Komisyonu raporunda, HSK üyelerinin nasıl atandığı veya seçildiği konusu, Avrupa'daki ve dünyadaki standartlar çerçevesinde mercek altına alındı. Aynı zamanda, Türkiye'de parlamenter sistemden başkanlık sistemine geçiş ve bunun, rapordaki ifadeyle, "en güçlü denge denetim mekanizmalarının gerektiren bağımsız yargı ile ve kuvvetler ayrılığı üzerindeki önemli etkisi" incelendi.
'EN AZ YARISI, MESLEKTAŞLARI TARAFINDAN SEÇİLMELİ'
Komisyon, Türkiye'de yapılan son yasal değişikliklerle Adalet Bakanı ve Adalet Bakanı Yardımcısı'nın HSK'ye üye olduğunu, yedi üyenin TBMM Genel Kurulu tarafından, dört üyenin de Cumhurbaşkanı tarafından atandığını hatırlatarak şu ifadeleri kullandı:
"Venedik Komisyonu şunu hatırlatır ki, Avrupa standartlarına göre yargı konseyi üyelerinin en az yarısının 'meslektaşları tarafından seçilmiş' yargıçlar olması gerekiyor. Bu seçim yönteminin nedeni, yargı bileşenini siyasi müdahaleden yalıtmaktır. Yargı konseyinin yargı mensubu üyeleri sadece, yargıçlar ve savcıların bakış açısını temsil etmelidir."
Raporda, HSK'de ise sekiz üyenin yargıç veya savcı olmakla beraber meslektaşları tarafından seçilmediği değil, yürütme tarafından atandığı veya parlamento tarafından seçildiği vurgulandı; "Gerçekten de, bu kişilerin dördü Cumhurbaşkanı tarafından takdir yetkisiyle atanıyor. Zira ne Anayasa ne de yasalar, belirli bir kategorinin resmi üyeliği dışında herhangi bir uygunluk veya uygunsuzluk kriteri belirlemiyor" denilerek şu eleştiriler getirildi:
'MECLİS'İN SEÇTİĞİ ÜYELERİN, CUMHURBAŞKANI İLE AYNI GÖRÜŞTE OLMASI MUHTEMEL...'
"Dolayısıyla, Cumhurbaşkanı tarafından atanan dört HSK üyesi siyasi atama olarak görülmeli ve uluslararası standartlar anlamında 'yargı üyesi' olarak kabul edilmemeli.
Dahası, Meclis tarafından seçilen yedi üyenin çoğunluğunun da, özellikle de parlamento seçimlerinin cumhurbaşkanlığı seçimleriyle eş zamanlı yapılması göz önüne alındığında, Cumhurbaşkanı ile aynı siyasi görüşe sahip olması muhtemeldir.
Son olarak Cumhurbaşkanı'nın iki resen üyeyi [adalet bakanı ve yardımcısı] de ataması nedeniyle yürütme kurumu, HSK'nin 13 üyesinden en az 10'unu fiilen seçebilir ve böylece yargı üzerinde güçlü bir siyasi etki uygulayabilir."
KUVVETLER AYRILIĞI VURGUSU
Venedik Komisyonu, kuvvetler ayrılığının ve hukukun üstünlüğünün temel taşı olan yargının bağımsızlığını sadece, "işleyişi yürütme ve yasama organlarının müdahalesinden korunan, bağımsız bir yargı kurulunun" garanti edebileceğini hatırlatarak "Hukukun üstünlüğüne saygı, demokratik bir ülkede vatandaşların hak ve özgürlüklerinin korunması için bir ön koşuldur" vurgusu yaptı.
HANGİ TAVSİYELERDE BULUNULDU?
Venedik Komisyonu'nun 30 sayfalık raporunda, Türkiye'ye şu tavsiyelerde bulunuldu:
* HSK üyelerinin en az yarısının, yargı sisteminin farklı seviyeleri tarafından seçilmesi;
* Üyeler arasında cinsiyet, azınlık ve coğrafi kapsam açısından uygun düzeyde çeşitliliğin sağlanması;
* Cumhurbaşkanı'nın, resmi atama görevini yerine getirmesi dışında HSK üyelerinin belirlenmesi sürecinin dışında tutulması;
* Meclis'in yargı kökenli üyeler konusunda seçme sürecinin dışında kalması;
* Adalet Bakanı ve Adalet Bakanı Yardımcısı'nın HSK'den çıkarılması;
* HSK üyelerinin ve Meclis tarafından seçilen yargı dışı üyelerin sayısının artırılması;
* Yürütme ve yasama organlarının üyeleri ile açık bir siyasi bağlantısı olan adayların dışarıda tutulması;
* Barolar Birliği ve üniversiteler gibi diğer kurumların adayların ön seçimini yapmasını sağlayacak bazı yasal değişikliklerin yapılması;
* HSK üyelerinin görev süresi güvencesi ve dokunulmazlıktan yararlanması için anayasal ve yasal düzenlemeler yapmak; yaptırım ve işten çıkarma için açık ve sınırlı gerekçeler belirlemek, görevlerinin icrasıyla ilgisi olmayan disiplin ve işten çıkarma gerekçeleri dışında güçlü güvenceler sağlamak;
* HSK Başkanı'nın, kurumun üyeleri tarafından seçilen tarafsız bir kişi olması;
* HSK Başkanı'nın genel yetkilerinin, bu göreve kimin geleceğinden bağımsız olarak azaltılması; özellikle de hâkim ve savcıların teftiş ve soruşturmalarına onay verme yetkisi ile HSYK üyeleriyle ilgili ceza soruşturmaları, disiplin soruşturmaları ve kovuşturmalarıyla ilgili yetkinin kaldırılması;
* HSK'nin tüm kararlarına karşı yargısal inceleme getirilmesi;
* Özellikle müfettişlerin hareketliliği açısından HSK'yi Adalet Bakanlığı'ndan açıkça ayırmak;
* Anayasa'nın, HSK'ye ilişkin esasları belirleyen 159. maddesindeki bazı ifadelerin, yargı üzerinde "denetim" ve müdahale anlamına gelmeyecek şekilde değiştirilmesi."
Venedik Komisyonu, raporun sonunda "Komisyon, Türk makamlarını, önümüzdeki aylarda Türkiye'de gerçekleşmesi beklenen 'anayasa görüşmeleri' sırasında yukarıda belirtilen önerileri ele almaya davet eder" ifadelerini kullandı; bu konuda daha fazla yardım için yetkililere ve Meclis'e destek olabielceklerini vurguladı. (DIŞ HABERLER)