Colemerg, Kürtçe’de "Co" (Kanal) ve "Merge" (Sulak) kelimelerinin birleşimiyle ortaya çıkmış bir isimdir. Türkçe'de ise "Akarsular" anlamına gelir.
Bölgemiz, yüzlerce akarsu ve kaynak suyu ile dolu olmasına rağmen, yaşanan çevresel sorunlar ve kötü yönetim nedeniyle su sıkıntısı çekmektedir.
Köylerden şehir merkezine yaşanan göç, çarpık şehirleşmeyle yeraltı su kaynaklarının çekilmesine yol açmış; köylerdeki maden kazıları ve sahipsiz kalmasıyla tarihi su kaynaklarını kurumuştur.
Tarihi Çeşmelerin Kaybı
Geçmişte Colemerg’in çeşitli mahallelerinde yer alan tarihi çeşmeler, günümüzde büyük ölçüde yok olmuştur. Özellikle DSİ’nin dere ıslah çalışmaları, bu değerli su kaynaklarının kaybolmasına sebep olmuştur. Belediyelerin yetersiz yönetimi, bu sorunun derinleşmesine katkıda bulunmuştur. Yerel yönetimlerin, geçmişteki su kaynaklarını koruma konusundaki ilgisizliği, toplumun su ihtiyacını karşılamada büyük bir engel teşkil etmektedir.
1700'lü yıllarda kenti ziyaret eden Fransız bir seyyahın kendi eserinde Colemerg için 'Akarsular Ülkesi' demesi çok anlamlıdır. Atalarımızın da binlerce yıl önce şehre 'Colemêrg' ismini vermesi tesadüf değildir. Fakat şuan bunu söylemeğe dilimiz varmıyor.
Kent genelinde 30'un üzerinde akarsu, binlerce çeşme ve devasa buzullar ile onlarca gölün günümüzde olmasına rağmen halen suyumuzun olmaması traji komik bir durumdur. Belediyelerin gün aşırı ve drenajlar ile su vermesi akıllara durgunluk veriyor. İnsanlar gusül abdesti alamıyor. Yemek için damacana almak zorunda kalıyorlar.
Çağdaş veya kayyum belediyeleri bundan yüzlerce yıl önce yaşayan halkın insan gücüyle neler yaptığını örnek almalıdır. 'Mir' kalesinde yapılan arkeolojik kazıda su depoları ve balçıktan su boruları çıkıyor.! Mir Zekeriya bey evlenmek istediği Begîyê için Berçelan Kemala gölünden Ördekli köyü dağlarını delerek Kaymaklı köyüne dönemin imkanlarıyla 15 kilometre su kanalı kazıyor.!
Belediyeler siyaset ve hırsızlık makamları olmak yerine hizmet Belediyesi olmuş olsaydı 'Akarsular Ülkesi'nde su sorunu yaşanmazdı. Arap ülkelerinde petrol sudan ucuz. Akarsular ülkesinde ise su yok.! Bunun tek sorumlusu da halktır. Halk seçme ve seçilme hakkını çıkarları doğrultusunda kullandı. Gusül bir yana bitlenseniz de suç sizin.!
Şimdi size babamın gençlik yıllarında hatırladığı ve yerlerinden yeller esen tarihi çeşmeşerimizden bir kaçını yazacağım.
Dağgöl Mahallesi: Kani kitmînk, ismini dere boyunda yetişen bir bitkiden alıyor. Kitmink otu peynir ve çökelek içine katılırdı. Çeşme yaz aylarında buz gibi akarken kış aylarında ise ılık akardı. Çeşme DSİ’nin dere yatakları ıslahat çalışmaları sonucu perde duvarı altında kaldı. Çeşme dere yatağı kısmında halen sızarak akmaktadır.
Dağgöl Mahallesi; Kanya Rezi, İsmini Minik kent arazisinin eski ismi Rez’den alıyor. Üzerinde herhangi bir kitabe bulunmuyordu. Dönemin belediye başkanı Sait Atay tarafından çeşmenin etrafı çimento ile havuz tipi restore edildi. Rez çeşmesi de DSİ’nin dere yatakları ıslahat çalışmaları esnasında perde duvar altında kaldı. Çeşme halen dere yatağı civarında sızmaktadır. Şeyh Muhammed Selim efendi döneminde çeşme civarında yapılan abdesthane için çeşmeden bir hortumla hat çekildi. Abdesthaneye çekilen hatta kanya mêra ismi verildi. Erkekler o hattan abdest alıyordu. 'DSİ kuruttu'
Dağgöl Mahallesi; Kani Şimşimîk, Kalenin doğu kısmında yer alan gizli geçitteki merdivenden inilirdi. Adını kadın terliğinden alırdı. Kadınlar kaleye o gizli geçitten inerek su taşırdı. Çeşme Çallı Petrolü sahipleri tarafından petrole hat çekilerek tahrip edildi.
Kaniya mela Kerği: İsmini o devirde bölgede yaşayan imam Kerği’den almıştır. Halk arasında söylenen rivayete göre imam kerği vefatından sonra bile elinde feneri ile çeşmesinde abdest alarak namaza durduğu söylenilir. 'Kurutuldu'
Halife derviş mahallesi; Kanya Xelife Derviş. İsmini bölgenin İslam Bilgini Halife Derviş’ten almıştır. Halife Derviş kendi hayratına yaptırmıştır. Çeşmede herhangi bir yazıt bulunmamaktadır. Çeşme bakımsızlıktan dolayı kurudu. Aynı bölgede Avzeh, qulleteni adı verilen sulak yeşil alan yani bataklık vardı. 'Kurutuldu'
Sümbül Mahallesi; (Feqiya) Kanya Ebaze, İsimli tek haneli olarak bölgede yaşayan Ebubekir efendiden alır. Sürekli sarı cübbe giydiği için gençler Ebaze (Sarı Cübbeli) lakabını vermişlerdi. Arazinin bir çoğu Ebubekir’e ve Sait Atay efendiye aitti. Çeşmenin yerine Tekser konutları yapıldığı için tarihe karıştı. Arazinin geneli sık ormanlık ve bataklık (Avzeni veya Qulleteni) idi. 'Kurutuldu "
Sümbül Mahallesi; Yusuf Tez petrolünün karşısında yol kenarındaki çeşme, Yusuf Tez tarafından sondaj çalışması sonucu çıkarılmıştı. Tarihi bir çeşme olmamakla birlikte şuanda akmıyor.
Gulareş Baba Mahallesi; Gulureş Baba Çeşmesi; Mahallede yaşamış Ezidi tarikatının kurucusu olan Şeyh Adi Bin Musafır olduğu iddia edilen Güllü Reş Baba’dan ismini almıştır. Gulureş baba çeşmesi halen faaliyette olup caminin abdesthanesine çekilmiştir.
Güllüreş Baba Mahallesi: Kanya Şabo; İsmini arazi sahibi Şahbaz (Halk içinde Şabo)’dan alır. Bay kalesinin arka kısmına düşen çeşme günümüzde tahrip olduğundan akmıyor. 'Kurutuldu'
Biçer Mahallesi; Kani Mira, tarihte çarşı merkezi olarak kullanılan mahallede Hakkari beylerine ait çeşme olduğunu söylenilir. İsmini de mirlerin piknik alanı olduğundan almış. Kami Mira günümüzde etrafı betonla çevrelenmiş ve mahalleli su ihtiyacını karşılıyor.
Biçer Mahallesi: Kanya Gêreberan, Bay kalesinin ön cephesi etekleri altında bulunuyor. Adını kayalık ve yüksek bir tepenin üstünden çıktığı için alıyor. 'Kurutuldu '
Biçer Mahallesi; Melik Esat Çeşmesi, adını Hakkari Emiri Mir Esatullah’tan alıyor. Çeşme Caminin hemen bitişiğinde bulunuyor. Günümüzde çeşme belediye suyu gibi canı istediğinde akmaktadır.
Biçer Mahallesi; Kazım Orhan’ın evinin önünde Kaniya Seferan çeşmesi bulunuyor. Çeşme ismini el sanatları ustalarından aldığı için SEFERAN denilmiştir. Çeşmenin duvarı duruyor. 'Kurutuldu'
Bağlar Mahallesi; Kani Sak, çeşme soğuk aktığı için ismini Kürtçe’de soğuk (Sa)’dan alır. Çeşme günümüzde prostat olmuş durumda.!
Bağlar Mahallesi; Kanya Ferho, Sanayi bölgesindeki arazi sahibi Ferhan Çiftçi’den ismini almıştır. Çeşme günümüzde nakavt.!
Bağlar Mahallesi: Kanya Mela, bölgeye halk arasında Milkê Şelal adı verilir. Mahallede yaşaran Mırışki aşiretinin atalarından Şelal efendiden ismini alır. Çeşme rahmetli emekli öğretmen Mesut Ertuş’un babası imam (Mela) Muhammed tarafından ismini almıştır. Çeşme günümüzde yapılaşma olmadığı için tahrif edilmemiş. Mahalle sakinleri su ihtiyaçlarını karşılıyor.
Bağlar Mahallesi; Kanya Eloyê Mehmê, Rahmetli Mehmet Koşar’ın oğlu Rahmetli Ali Koşar’ın arazisinde bulunan çeşme baba ve oğulun adıyla anılmıştır. Çeşme günümüzde pert.!
Bağlar Mahallesi; Kanya Milkê Cami, Arazi sahibi Cami efendiye ait bölgeydi. Devrin yerli ailelerinde olup zürriyetsiz göç ettiği için arazisini Şeyh Muhammed Selim efendinin ailesine vakfetmiştir. Şeyh ailesi ise araziyi Tevfik Ceyhan’a satmıştı. Cami çeşmesi günümüzde yağmur duasına çıkmıştır.!
Aşağı Merzan Mahallesi; Kaniya Golazürya, Tarihi efsaneye göre Sülük Gölü (Gola Zürya) çeşmesi gölün bulunduğu alanın ortasında bulunuyordu. Göl bölgesinin tamamı bataklık (Dibi Su Göleti) (Avzeh veya Qulleteni) olduğu için çeşmenin de etkisiyle bölge çökerek çukur halini almıştır. Zamanla çeşmenin akan suyu ve etraftaki su arklarından biriken çukur gölete dönmüştür. Günümüzde çeşme gölet dibinde olduğu için görünmüyor. Gulazüryanın tatlı suyu içmeye uygundur.
Yukarı Merzan Mahallesi; Kanya Mela Ehmet, Rahmetli İmam Ahmet efendi hayratına yaptırdığı çeşme arazisi içinde bulunuyor. Çeşme günümüzde akmaktadır.
Yukarı Merzan Mahallesi; Kanya Mela Keşfettin, Xani ailesine mensup bir din alimiydi. İmam Keşfettin efendi cinlerin yardımıyla deliren çocukları iyileştirdiği bilinirdi. Adına yaptırdığı çeşme günümüzde işlevini görmektedir.
Yukarı Merzan Mahallesi; Kani Kesk, Yeşil nurlu anlamında ifade edilen çeşme yine imam Keşfettin efendiye aitti. Çeşme imam Keşfettin efendinin mezarının yanında bulunuyor. İmam Keşfettin efendinin mezar taşına da Keli Kesk (Nurlu Mezar Taşı) ismi verilirdi. Rivayete göre yağmur yağmadığı zamanlar imam Keşfettin efendinin mezar taşı yerinden sökülerek çeşmesine bırakılır ve yağmur yağarmış. Mezar taşı su içinde çıkarılmadığı sürece yağmur kesilmezmiş.
Bulak Mahallesi: Meqitana çeşmesi. Adliye binası arkasında bulunuyor. Kadim Ermeni çeşmesidir. Rivayete göre hazinesi varmış.
Halife Derviş Mahallesi: (Kanya) Eyvanê çeşmesi kale altında bulunurdu. Üzerine şiirler ve şarkılar yazılmıştır. Nice aşklar bu çeşmede yaşanmıştır.
